Schaakpsychologie

Schaakpsychologie

Arnold
van der Kammen

Aangezien ik laatste tijd aardig wat lees over de psychologie van het schaakspel op de website van HZP, heb ik gemeend hier een klein stukje aan te wijden.

Er zijn schakers die geloven dat psychologie niets te maken heeft met het edele schaakspel.

Het omvat echter een groot deel van het spel.

Emanuel Lasker zei het al: “het zijn niet de houten stukken die op het schaakbord vechten maar de spelers”.

Tijdens het spel proberen beide spelers onder andere tijdens het spel:  voordeel te verkrijgen, de tegenstander in de val te laten lopen of de tegenstander met een “wachtzetje” op het verkeerde been proberen te zetten. Het uiteindelijke doel is natuurlijk het winnen van het spel.

Bij elke zet die gedaan kan worden zijn er altijd één of meerdere sterke zetten. Een zwakke zet echter kan zomaar een definitieve rol in het spel krijgen van de psychologische kracht die ervan uitgaat. Een speler begrijpt de zet niet, vermoed een blunderachtige zet maar toch knaagt er iets. Wat maakt dat zijn of haar tegenstander de zet speelt?

Lichaamstaal laat op zulke momenten veel zien. Doet een speler een zwakke zet en begint vervolgens te zuchten, te steunen, te kreunen, zichzelf te vervloeken et cetera? Dan weet de tegenstander dat er volgens zijn tegenspeler een fout is begaan.

Blijft de speler zonder enige emotie zitten en schrijft deze de zet eveneens rustig op? Dan komt de psychologie weer om de hoek kijken. Vragen rijzen: “is het wel een zwakke zet?” “wat is het plan?”.  Zomaar twee vragen die veel tijd kosten om even achter het bord uit te denken en na te rekenen.

Waar het uiteindelijk allemaal om draait is dat je als speler uit je comfort zone wordt gehaald.

De kunst is nu om weer in je comfort zone te komen.

Doe je als speler een foute zet? Blijf kalm, laat niet blijken dat je een foute zet deed. Schrijf je zet rustig op, kijk naar het bord, knik tevreden. Sta vervolgens op en ga rondwandelen.

Zie je dat je tegenstander een fout maakt en ijzig kalm blijft? Laat je niet intimideren! Jij WEET dat er een fout is gemaakt. Sta desnoods ook even op om wat te drinken te halen. Maak jezelf los van het bord.

Zoals ik al eerder zei, de kunst is om in je comfort zone te blijven. Je comfort zone is dat stukje waarbij jij je prettig voelt in het type spel dat gespeeld word. Ben je een tacticus of juist een positionele speler? Speel je liever progressief of speel je het liefst conservatief?

Wat het ook is, zoek naar wegen om het in jouw zone te laten.

Wat kun je doen om mentaal weer in je comfort zone te komen?

Word je eerst bewust van wat je mist. Wat vind je onbevredigend, benauwend of frustrerend? Dat lijkt eenvoudig, maar dat is het niet. Want vaak ontkennen of vermijden we liever onze pijn. Zolang je er echter niet bij stilstaat, zal er nooit iets veranderen. Dus: onderken dat jij of je tegenstander een fout hebt gemaakt.

 Je zet niet meer op de ander in, maar op jezelf.  Bedenk dat je niet tegen je tegenstander speelt maar dat je tegen jezelf speelt!. Als je ervoor kiest te blijven zitten waar je zit, na het doen of zien doen van een foute zet, Houd er dan rekening mee dat je besluit altijd gepaard gaat met problemen die kunnen leiden tot verlies.

Laat het dus los en bedenk: “‘Degenen die fier rechtop hun pijn trotseren staan nog steeds rechtop als die pijn verdwijnt. Maar dan op een betere plaats.”.

In je comfortzone ben je een lichaam en geest in rust. Vanuit die rust kun je weer strijdvaardiger verder. Die rust die je dan uitstraalt kan een psychologisch voordeel hebben. Je tegenstander kan zich ongemakkelijk voelen bij het feit dat jij je zo gemakkelijk voelt.

Een effectief hulpmiddel is zelfcoaching.

Hoe coach je nu jezelf tijdens de partij?

Door jezelf te observeren! Het maakt dat je jezelf tijdens het spel blijft ontwikkelen.

Voor deze zelfcoaching is een sublieme methode beschikbaar die iedereen zelf kan toepassen.

Deze methode heet de R.E.T. en het staat voor Rational Emotive Therapy. Dit wordt overigens tegenwoordig Rational Effectiveness Training genoemd.
De Rationele Effectiviteits Training (RET) is een methode om ongewenst gedrag of emoties van jezelf om te buigen naar meer effectief gedrag of effectievere emoties.
De basis van de RET houdt in dat jouw gedrag en emoties niet direct worden bepaald door de situatie, maar door jouw gedachten in en over de situatie.

In het volgende artikel staan enkele hyperlinkjes. Deze kun je aanklikken voor meer informatie.

RET  in een 8-stappenplan.

Stap 1: Beschrijf de situatie

De eerste stap is om helder, feitelijk en zonder waardeoordeel te vormen van de situatie.

Stap 2: Beschrijf je gevoelens en gedrag

Vervolgens beschrijf je wat je gevoelens en gedrag in die situatie waren. Gevoelens zijn soms moeilijk te benoemen. Een hulpmiddel hierbij is de opdeling in de vier B's:

Blij

Boos

Bang

Bedroefd

Stap 3: Beschrijf je gedachten

Nu gaat het erom, de gedachten op te sporen die ervoor hebben gezorgd dat je het plan of de zet hebt uitgevoerd die tot je negatieve gedachte leidde (Ik heb een slechte zet gedaan, ik sta verloren).

Stap 4: Beschrijf je gewenst gedrag

De volgende stap is, om te bedenken wat je wél wilde in dezelfde situatie. Dit is je gewenste gedrag.

Stap 5: het uitdagen van deze ineffectieve gedachten

Uitdagen houdt in dat je kanttekeningen bij je eigen gedachten gaat plaatsen, waardoor ze niet langer logisch zijn. Je moet je ervan losweken.

Stap 6: Vervang je ineffectieve gedachten door effectieve gedachten

Als je gedachten zijn losgeweekt, zie je in dat ze niet kloppen óf dat ze je niet verder helpen. Kortom, je kunt er niks mee. Op naar andere, productieve gedachten dus! Ofwel: Je winnaarsmentaliteit weer herwinnen!

Stap 7: Check of het werkt

Als het werkt, houden zo.

Als het niet werkt, ga je terug naar stap 3. Welke ineffectieve gedachte zit je het meest dwars? Ga vervolgens met deze gedachte weer verder naar stap 4, 5, 6 en 7.

Stap 8: Oefenen, oefenen, oefenen

De laatste stap is niet moeilijk maar vergt discipline. Maak het geheel je eigen zodat het een natuurlijk gegeven wordt tijdens de partij.

Met bovenstaand hulpmiddel is het natuurlijk geen garantie dat je geen fouten meer begaat tijdens het spel, noch is het gegarandeerd dat je wint. Het zorgt er echter wel voor dat je jezelf minder “verliest” als je een fout maakt. Het helpt je focussen.

Doordat dit gegeven op de website van HZP is geplaatst kan menig clublid denken dat nu ook andere schakers hiervan gebruik kunnen maken en dat er dus geen voordeel te behalen valt. FOUT! Juist als twee spelers dit toepassen ontstaan er de allermooiste partijen! En je schaakt toch omdat je een mooie partij wil spelen?

Ik wens alle lezers dezes veel fraaie schaakpartijen en rust achter het schaakbord toe.

Arnold van der Kammen